Δουλεύοντας στο πεδίο της έμφυλης βίας:
Επείγοντα ερωτήματα και επιστημολογικά διλήμματα στη δημόσια ανθρωπολογία
Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Συν-αισθηματικά τοπία φροντίδας: Έμφυλη βία και ανθεκτικότητα κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19» (Cov-Care), με συνεργαζόμενο φορέα τη Διοτίμα-Κέντρο για τα Έμφυλα Δικαιώματα και την Ισότητα, που στεγάζεται στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο πραγματοποιήθηκε στρογγυλή τράπεζα συζήτησης που επικεντρώθηκε σε ζητήματα έμφυλης βίας και κριτικής δημόσιας ανθρωπολογίας.Το ερευνητικό έργο υποστηρίχτηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της 4ης Προκήρυξης Δράσης «Επιστήμη και Κοινωνία» Εμβληματική Δράση «Παρεμβάσεις προς αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19». Η έρευνά μας εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους οι θεσμικές και μη μορφές παροχής φροντίδας σε γυναίκες επιζήσασες της έμφυλης βίας συσχετίσθηκαν με συν-αισθηματικά τοπία, ή αλλιώς το πώς συν-διαμορφώνονται “χώροι” όπου η έμφυλη βία διαπλέκεται με την συν-αισθηματική και πολιτική οικονομία που την πλαισιώνει και την καθορίζει σε επίπεδο διακυβέρνησης και βιοπολιτικής, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19 στην Ελλάδα. Σε αντιδιαστολή με κανονιστικές προσεγγίσεις που προτάσσουν την ατομική ευθύνη ως «φροντίδα εαυτού» και την κοινωνική αποστασιοποίηση ως «φροντίδα των άλλων», στόχος της έρευνας είναι να εξετάσει τη συνθετότητα της έννοιας της παροχής φροντίδας, όπως και τις πολλαπλές μορφές που η έμφυλη βία έχει πάρει και συνεχίζει να παίρνει στο όνομα της “ασφάλειας” και της “ασφαλειοποίησης” και ενώ το επιτακτικό αίτημα για ανάδειξη της “ανθεκτικότητας” των πληθυσμών επισκιάζει τις παρούσες συνθήκες παραγωγής πολλαπλών μορφών επισφάλειας και ευαλωτότητας που η υγειονομική κρίση έχει δημιουργήσει. Εξ ου και διερευνούμε το πώς η βία διαπλέκεται με τη φροντίδα και πώς έννοιες όπως η ασφάλεια, το σπίτι και η κοινωνική αποστασιοποίηση –διαμεσολαβημένες από το φύλο, τη φυλή, τη σεξουαλικότητα, τη θρησκεία, την τάξη κ.λπ.– διαμορφώνουν διαφοροποιημένα παρόντα και προκαλούν την ανάδυση νέων μορφών ανισότητας.
Συνδυάζοντας ανθρωπολογικά και φιλοσοφικά ερωτήματα για την υποκειμενικότητα, το συν-αίσθημα, τη βιοπολιτική και την επιτελεστικότητα με εθνογραφικά διλήμματα σχετικά με τη δομική βία και τις κοινωνικές επιπτώσεις της ανθεκτικότητας των πληθυσμών που εξαναγκάζονται να προσαρμοστούν σε περιόδους κρίσεων, διερωτόμαστε, με την παρούσα δημόσια εκδήλωση: Πώς μπορεί να συμβάλει η κοινωνική ανθρωπολογία, ως κριτική μεθοδολογία, στην ανάδειξη των προβληματισμών που πλαισιώνουν την έμφυλη και σεξουαλική βία, στην πράξη; Αλλά και πώς (ανα)σημασιοδοτείται η έννοια της κριτικής δημόσιας ανθρωπολογίας σε αλληλοσυσχέτιση με την εφαρμοσμένη ή την στρατευμένη ανθρωπολογία (βλ. ενδεικτικά Borofsky και De Lauri 2019, Besteman 2013); Ή διαφορετικά, πώς μπορούμε να φανταστούμε το “δημόσιο” πέρα από κανονιστικές και κανονικοποιημένες περιχαρακώσεις άμεσης παρέμβασης, αντίστασης και δράσης; Πώς το πεδίο της έμφυλης και σεξουαλικής βίας τροφοδοτεί την συζήτηση αυτή ειδικά όταν το διακύβευμα είναι να αναπλαισιωθεί τόσο ο τρόπος που κατανοούμε την έννοια του δημόσιου (Fassin 2018), όσο και οι πολλαπλές και διαφοροποιημένες θεσιακότητες παραγωγής γνώσης (Haraway 1988); Αναδεικνύοντας την επείγουσα ανάγκη να συνδεθεί η ανθρωπολογία με τον δημόσιο λόγο, εν τέλει διερωτόμαστε, τι μας “καίει” στο πεδίο της έμφυλης και σεξουαλικής βίας, πώς “καιγόμαστε” μέσα από αυτό και, ακόμα πιο καίρια, πώς μπορούμε να φανταστούμε μια άλλη δημόσια διαβούλευση και ευαισθητοποίηση.
Πρόγραμμα
Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου
7:00-9:30 μ.μ.
Αμφιθέατρο Σάκη Καράγιωργα ΙΙ
Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
7:00 Καλωσόρισμα
Diana Riboli, Αν. Καθηγήτρια και Πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο
Μαρία Λιάπη, κοινωνιολόγος/ ερευνήτρια, επιστημονικά υπεύθυνη Κέντρου Διοτίμα
Α’ μέρος
Έμφυλη βία την περίοδο της πανδημίας:
Ζητήματα Αναπαράστασης και Δημόσιας Διαβούλευσης
7:15 – 8:00 Παρουσίαση του Προγράμματος Cov-Care & των Ηχητικών Δραματοποιημένων Ντοκιμαντέρ
Ειρήνη Αβραμοπούλου, Επικ. Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Επιστ. Υπεύθυνη του Προγράμματος Cov-Care, Πάντειον Πανεπιστήμιο
Ελένη Παπαγαρουφάλη, Ομότιμη Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο και Μέλος του Προγράμματος Cov-Care
Σχολιασμός: Αθηνά Αθανασίου, Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου
Συντονισμός: Diana Riboli, Αν. Καθηγήτρια και Πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο
Β’ μέρος
Δουλεύοντας με/στην έμφυλη βία: Εμπειρίες από το πεδίο
8:00 – 8:45 Παρουσιάσεις
Nτιάνα Μάνεση, Μετα-διδακτορική ερευνήτρια σπουδών φύλου, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
«Σιωπές, αποσιωπήσεις και α-φωνίες: Επιζώσες έμφυλης βίας, ερευνήτριες και αστυνομικές αρχές.»
Λυκούργος Παπαμιχαήλ, Κοινωνικός Ανθρωπολόγος, Πάντειον Πανεπιστήμιο
«‘Τέντα-τέντα μη μας πιάσει η βροχή’: Πολιτικές φροντίδας και νοιαξίματος ανδρών προσφύγων σε συνθήκες εγκλεισμού και αποκλεισμού.»
Έλια Χαρίδη, Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο
«Αναπηρία και έμφυλη βία: Ένα αχαρτογράφητο πεδίο φροντίδας»
Συντονισμός: Ελένη Παπαγαρουφάλη, Ομότιμη Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο και Μέλος του Προγράμματος CovCare
8:45 – 9:30 Παρεμβάσεις και συζήτηση με το κοινό
Βιογραφικά
Η Ειρήνη Αβραμοπούλου είναι Ε.Υ. του ερευνητικού προγράμματος Cov-Care και επίκουρη καθηγήτρια κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Έχει διεξάγει επιτόπια έρευνα στην Τουρκία και την Ελλάδα ενώ τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την ανθρωπολογία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των κοινωνικών κινημάτων, την ανθρωπολογία του σώματος και των συν-αισθημάτων, τις σπουδές φύλου και σεξουαλικότητας. Είναι συγγραφέας των βιβλίων: Porno-graphics and Porno-tactics: Desire, Affect and Representation in Pornography (συνεπιμ. με την Irene Peano, 2016, Punctum Books), Το Συν-αίσθημα στο Πολιτικό. Υποκειμενικότητες, Εξουσίες, Ανισότητες στο Σύγχρονο Κόσμο (επιμ., εκδόσεις Νήσος, 2018), Αντι-κείμενα Σεξουαλικότητας. Κριτικές Θεωρίες, Διεπιστημονικές Αναγνώσεις (συνεπιμ. με την Άσπα Χαλκίδου, εκδόσεις Τόπος, 2022). Ταυτόχρονα, κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε πολλούς συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά. Είναι μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Φεμινιστιqά.
Η Αθηνά Αθανασίου είναι Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Είναι Διευθύντρια του Εργαστηρίου Ανθρωπολογικής Έρευνας. Ανάμεσα στα βιβλία που έχει δημοσιεύσει είναι τα: Agonistic Mourning: Political Dissidence and the Women in Black (2017), Dispossession: The Performative in the Political (με την Judith Butler, 2013), Η Κρίση ως «Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης» (2012), Ζωή στο Όριο: Δοκίμια για το Σώμα, το Φύλο και τη Βιοπολιτική (2007), Rewriting Difference: Luce Irigaray and ‘the Greeks‘ (co-ed. with Elena Tzelepis, 2010), Αποδομώντας την Αυτοκρατορία: Θεωρία και Πολιτική των Μετααποικιακών Σπουδών (επιμ., 2016), Φεμινιστική Θεωρία και Πολιτισμική Κριτική (επιμ., 2006), Βιοκοινωνικότητες (επιμ., 2011). Είναι μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής διαφόρων περιοδικών (Critical Times, Feminist Formations, Journal of Greek Media and Culture, και άλλα).
Η Μαρία Λιάπη είναι κοινωνιολόγος-ερευνήτρια, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής και επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Διοτίμα για τα έμφυλα δικαιώματα και την ισότητα, μη κερδοσκοπικής γυναικείας οργάνωσης. Έχει συμμετάσχει σε προγράμματα για την προώθηση της ισότητας των φύλων και τη διαθεματικότητα, τη φεμινιστική μεθοδολογία. Συντονίζει τις παρεχόμενες από το Kέντρο Διοτίμα υπηρεσίες υποστήριξης προς επιζώσες/επιζώντες έμφυλης βίας (ψυχο-κοινωνική υποστήριξη, δράσεις ενδυνάμωσης, νομική βοήθεια). Δραστήριο μέλος του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα, και μέλος της εκδοτικής ομάδας του ηλεκτρονικού περιοδικού φεμινιστιqα.
Η Ντιάνα Μάνεση είναι διδακτόρισσα κοινωνικής ανθρωπολογίας με ειδικά ενδιαφέροντα σε ΛΟΑΤΚ και φεμινιστικές πολιτικές, θεωρία συναισθημάτων και υποκειμενοποιήσης. Μέρος της δουλειάς της έχει δημοσιευτεί σε συλλογικούς τόμους και ακαδημαϊκά περιοδικά. Έχει εργαστεί για τρία χρόνια στο πεδίο της έμφυλης βίας στη Διοτίμα, στο τομέα της έρευνας και της επιμόρφωσης σε θέματα φύλου, έμφυλων διακρίσεων και έμφυλης βίας. Έχει διδάξει στο τμήμα Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Goldsmiths για τρία συναπτά έτη και το τελευταίο χρόνο διδάξει στο ΕΚΠΑ πάνω στη θεματική “Φύλο, Επιστήμη και Τεχνολογία.” Έχει ξεκινήσει την μεταδιδακτορική της έρευνα με θέμα “τους έμφυλους λόγους και τις αναπαραστάσεις της τεχνοεπιστήμης για την εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ελλάδα”. Εργάζεται στο Παρατηρητήριο για την Έμφυλη Ισότητα του ΕΚΠΑ με σκοπό την προώθηση και υλοποίηση δράσεων για την έμφυλη ισότητα και την αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης. Επίσης, έχει συμμετάσχει ενεργά στη διοργάνωση και υλοποίηση του πρώτου Λεσβιακού Φεμινιστικού Φεστιβάλ που έλαβε χώρα στην Αθήνα τον περασμένο Σεπτέμβριο. Τέλος, αγαπάει και ασχολείται με την πειραματική γραφή όσο της επιτρέπουν οι συνθήκες επισφάλειας της ζωής της.
Η Ελένη Παπαγαρουφάλη είναι μέλος του ερευνητικού προγράμματος Cov-Care και Ομότιμη Καθηγήτρια του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Είναι συγγραφέας των μονογραφιών Δώρα ζωής μετά θάνατον. Πολιτισμικές εμπειρίες (Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, 2012 [2002]), και Ήπια διπλωματία. Διεθνικές αδελφοποιήσεις και ειρηνευτικές πρακτικές στη σύγχρονη Ελλάδα (Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2013). Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους με θέματα σχετικά με το φύλο, την ενσωμάτωση, την υγεία και τις διεθνικές σχέσεις Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο Λυκούργος Παπαμιχαήλ είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος με ειδικά ενδιαφέροντα τις σπουδές ανδρισμού και τις πολιτικές συναισθημάτων, μνήμης και τη βίας. ‘Τόποι’ των ανδρικών επιτελέσεων στις ερευνητικές του εργασίες αποτελούν ο χώρος του ποδοσφαίρου αλλά και περιβάλλοντα ψυχικής υγείας εγκλεισμού και αποκλεισμού. Εργάζεται στο Κέντρο Διοτίμα για τα Έμφυλα Δικαιώματα και την Ισότητα, στον τομέα της πρόληψης έμφυλης και ανδρικής συμπερίληψης στον προσφυγικό πληθυσμό συντονίζοντας ομάδες κυρίως ανδρών.
Η Diana Riboli είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια και Πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Είναι Πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Ακαδημαϊκής Έρευνας για τον Σαμανισμό (ISARS) από το 2015. Από το 1992 έως σήμερα, διεξάγει εθνογραφική έρευνα στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία. Στα δημοσιευμένα έργα της περιλαμβάνονται τα εξής: Tunsuriban. Shamanism in the Chepang of Southern and Central Nepal (Mandala Book Point, 2000), Shamanism and Violence. Power, Repression and Suffering in Indigenous Religious Conflicts (edited with Davide Torri, Ashgate, 2013), Consciousness and Indigenous Healing Systems: Between Indigenous Perceptions and Neuroscience (Nova Publishers, 2014) and Dealing with Disasters: Perspectives from Eco-Cosmologies (edited with Pamela J. Stewart, Andrew J. Strathern and Davide Torri, Palgrave Macmillan, 2020). Έχει συγγράψει και συνυπογράψει πολυάριθμα άρθρα και δοκίμια σχετικά με τα ιθαγενή εθνοϊατρικά συστήματα, τις έννοιες και την αντιμετώπιση της βίας στις εξισωτικές κοινωνίες, την αντίσταση των ιθαγενών πολιτισμών, την ανθρωπολογία των καταστροφών και τις ανθρωπολογικές μεθόδους έρευνας.
Η Έλια Χαρίδη είναι διδάκτωρ κοινωνικής ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με θέμα τις αισθήσεις και την οπτική αναπηρία. Τα τελευταία πεντέμισι χρόνια εργάζεται στο Κέντρο Διοτίμα για τα Έμφυλα Δικαιώματα και την Ισότητα, όπου, μεταξύ άλλων, έχει διατελέσει συντονίστρια ομάδων διαχείρισης περιστατικών έμφυλης βίας στον προσφυγικό πληθυσμό. Αυτή την περίοδο έχει αναλάβει τη θέση συντονίστριας προσβασιμότητας για επιζήσασες έμφυλης βίας με αισθητηριακές αναπηρίες.